عقده ادیپ چیست؟

عقده ادیپ، اصطلاحی است که توسط زیگموند فروید در مراحل روانی-جنسی رشد نظریه استفاده می شود. این مفهوم که برای اولین بار توسط فروید در سال 1899 ارائه شد و تا سال 1910 به طور رسمی مورد استفاده قرار نگرفت، به جذابیت فرزند پسر به والدین جنس مخالف خود (مادر) و حسادت والدین همجنس خود (پدر) اشاره دارد. طبق این مفهوم بحث برانگیز، کودکان والدین همجنس را به عنوان رقیب می بینند.

به طور خاص، یک پسر برای جلب توجه مادرش نیاز به رقابت با پدرش را احساس می کند یا دختر برای جلب توجه پدرش با مادرش رقابت می کند. مفهوم دوم توسط کارل یونگ، شاگرد سابق و همکار فروید، «مجموعه الکترا» نامیده شد.

به عبارت ساده، در هنگام این وضعیت پسر برای تصاحب مادرش با پدرش رقابت می‌کند، در حالی که دختر احساس می‌کند که برای محبت پدرش باید با مادرش رقابت داشته باشد. به عقیده فروید، کودکان به والدین همجنس خود به عنوان رقیبی برای توجه و محبت والدین همجنس نگاه می کنند. اما آیا بروز این وضعیت در کودکان می تواند منجر به عوارض و یا مشکلاتی در بین پدر و فرزندان شود؟ آیا این شرایط نیاز به درمان و راهکارهای مدیریتی دارد؟ برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه عقده ادیپ، بهتر است ادامه این مقاله  از مشاوره را تا انتها بخوانید.

تاریخچه عقده ادیپ

فروید برای اولین بار مفهوم عقده ادیپ را در سال 1899 در کتاب خود ” تعبیر رویاها ” مطرح کرد، اگرچه او تا سال 1910 به طور رسمی از اصطلاح عقده ادیپ استفاده نشده بود. این مفهوم با ادامه توسعه نظریه رشد روانی-جنسی خود اهمیت فزاینده ای پیدا کرد. فروید نام این مجموعه را برگرفته از شخصیتی در «ادیپ رکس » سوفوکل  گذاشت که به‌طور تصادفی پدرش را می‌کشد و با مادرش ازدواج می‌کند. در اسطوره یونانی، ادیپ در بدو تولد رها می شود و بنابراین نمی داند والدینش چه کسانی هستند. تنها پس از کشتن پدرش و ازدواج با مادرش است که به هویت واقعی آنها پی می برد.

عقده ادیپ چگونه بروز می کند؟

در  نظریه روانکاوی، عقده ادیپ به تمایل کودک برای برقراری رابطه جنسی با والدین جنس مخالف، به ویژه توجه پسر به مادرش اشاره دارد. در نظریه فروید، کودکان با یک سری مراحل رشد روانی-جنسی رشد می کنند. در هر مرحله از رشد کودکان، ضمیر ناخودآگاه سعی می کند از یک قسمتی از بدن لذت ببرد. طبق نظر فروید، مراحل رشد روانی-جنسی عبارتند از:

دهانی

این مرحله بین نوزادی تا 18 ماهگی اتفاق می افتد. این شامل ثابت شدن روی دهان و لذت مکیدن، لیسیدن، جویدن و گاز گرفتن است.

مقعدی

این مرحله بین 18 ماهگی تا 3 سالگی رخ می دهد. بر لذت دفع روده و ایجاد عادات آموزشی سالم توالت تمرکز دارد.

فالیک

این مرحله از سن 3 تا 5 سالگی است. اعتقاد بر این است که این مرحله مهمترین مرحله در رشد روانی-جنسی است که در آن پسران و دختران جایگزین های سالمی برای جذب خود به والدین جنس مخالف ایجاد می کنند.

تاخیر

این مرحله بین 5 تا 12 سالگی یا بلوغ اتفاق می افتد که در طی آن کودک احساسات خفته سالمی نسبت به جنس مخالف پیدا می کند.

تناسلی

این مرحله از 12 سالگی یا بلوغ تا بزرگسالی رخ می دهد. بلوغ علایق جنسی سالم در این زمان اتفاق می افتد زیرا تمام مراحل دیگر در ذهن ادغام می شوند. این به احساسات و رفتار جنسی سالم اجازه می دهد.

به گفته فروید، پنج سال اول زندگی در شکل گیری و رشد شخصیت بزرگسالان ما مهم است. در طول این مدت، او معتقد بود که ما توانایی خود را برای کنترل و هدایت تمایلات جنسی خود به سمت رفتارهای قابل قبول اجتماعی توسعه می دهیم. فروید معتقد است که عقده ادیپ نقش مهمی در مرحله فالیک رشد روانی-جنسی ایفا می کند. او همچنین معتقد است که این مرحله شامل شناسایی والدین همجنس توسط کودک است که در نهایت منجر به ایجاد یک هویت جنسی بالغ می شود.

در طول این مرحله از رشد ممکن است کودک نسبت به والدین همجنس خودش یک خصومت و حسادتی ایجاد کند. به گفته فروید، در این مرحله از رشد پسر می‌خواهد مادرش را تصاحب کند و جایگزین پدرش شود، برای همین پدرش را رقیب محبت‌های مادر می‌داند.

نشانه ها و علائم عقده ادیپ

عقده ادیپ در مرحله فالیک رشد روانی-جنسی بین سنین سه تا پنج سالگی رخ می دهد. مرحله فالیک به عنوان یک نقطه مهم در شکل گیری هویت جنسی عمل می کند. همه کودکان این فرآیند از رشد را به عنوان بخشی طبیعی از رشد طی می کنند. برخی از نشانه هایی که نشان می دهد کودک عقده ادیپ را تجربه می کند، عبارتند از:

• وابستگی بیش از حد به یکی از والدین
• تثبیت روی یکی از والدین
• خصومت نسبت به والدین دیگر
• حسادت یکی از والدین
• مالکیت یکی از والدین

حتی نشانه‌های عقده ادیپ می‌تواند بسیار ظریف و شامل رفتارهایی باشد که والدین متوجه آنها نشود. اما برخی از رفتارها در کودکان می توانند نشان دهنده عقده ادیپ باشد که مهمترین آنها عبارتند از:

• تلاش برای جلب توجه والدین مورد نظر
• کودکی که اصرار دارد بین والدین بخوابد.
• رفتار خشمگین یا خصمانه نسبت به والدین رقیب
• کودک نشان می دهد که آنها می خواهند با والدین مورد نظر ازدواج کنند.
• پسری که مادرش را تملک می کند و به پدر می گوید که به او دست نزند.
• دختری که اعلام می کند وقتی بزرگ شد می خواهد با پدرش ازدواج کند
• کودکی که امیدوار است والدین جنس مخالف به خارج از شهر بروند تا بتوانند جای او را بگیرند
• عصبانی شدن یا حسادت زمانی که والدین رقیب نسبت به والد مورد نظر محبت نشان می دهند.

توجه به این نکته ضروری است که هر تعارضی که بین کودک و والدین رخ می دهد ناشی از عقده ادیپ نیست.

عقده ادیپ در برابر عقده الکترا

مرحله مشابه عقده ادیپ برای دختران به  عقده الکترا معروف است  که در آن دختران نسبت به پدر خود ابراز علاقه زیاد کرده و به مادر خود حسادت می کنند. اصطلاح عقده الکترا توسط کارل یونگ برای توصیف چگونگی بروز این عقده در دختران معرفی شد. فروید معتقد بود که اصطلاح عقده ادیپ هم به پسران و هم به دختران اشاره دارد، اگرچه علائم آن در هر جنس با همدیگر فرق دارد.

برخلاف عقده ادیپ که هم به مذکر و هم به زن اشاره دارد، این اصطلاح روانکاوانه فقط به زن اطلاق می شود. این شامل ستایش یک دختر برای پدرش و حسادت او نسبت به مادرش است. همچنین یک عنصر “حسادت آلت تناسلی” در این عقده وجود دارد که در آن دختر مادر را به خاطر محروم کردن او از داشتن آلت تناسلی سرزنش می کند.

فروید همچنین پیشنهاد کرد که وقتی دختران متوجه می‌شوند که آلت تناسلی مردانه ندارند، حسادت آلت تناسلی و کینه‌شان نسبت به مادرشان بیشتر می‌شود. در نهایت ممکن است به فکر انتقام از مادر خود باشد.. کارن هورنای روانکاو مفهوم حسادت آلت تناسلی فروید را رد کرد و در عوض پیشنهاد کرد که در یک مورد مشابه مردان حسادت رحم را به دلیل ناتوانی در بچه دار شدن تجربه کنند.

عقده ادیپ چگونه برطرف می شود؟

طبق نظریه رشد روانی-جنسی فروید، کودکان در هر مرحله از رشد با یک تعارض رشدی مواجه می شوند. اما برای اینکه کودک به یک شخصیت بالغ و سالمی برسد باید تمامی این تعارض ها شناسایی و برطرف شوند. برای اینکه به یک بزرگسال موفق با هویت سالم تبدیل شود، کودک باید با والدین همجنس خود همذات پنداری کند.

اگر عقده ادیپ در مرحله فالیک با موفقیت حل نشود، فرد ممکن است دچار یک شخصیت ناسالم شود که تا آخر عمر با او باقی بماند. این باعث می شود که پسرها به مادران خود و دختران به پدران خود توجه کنند و آنها شریک های عاشقانه ای را انتخاب کنند که شبیه والدین جنس مخالف خود در بزرگسالی هستند.

عقده ادیپ یک نظریه رشد کودکی است، نه یک تشخیص بالینی. بنابراین، هیچ درمان رسمی فراتر از درمان برای عقده ادیپ وجود ندارد.

اگر احساس می کنید که شما یا فرزندتان ممکن است احساسات شدید یا نامناسبی نسبت به شخصیت والدین داشته باشید، بهتر است با یک روانشناس باتجربه از مشاوره مشورت کند. گاهی اوقات، عوامل زمینه‌ای دیگر ممکن است منجر به بروز برخی علائم شبیه به عقده ادیپ در کودکان شوند، از جمله:

• بدرفتاری در دوران کودکی
• هنجارهای فرهنگی
• محدودیت های مذهبی

اگر به سادگی با پدر یا مادر خود کنار نیامدید، لزوماً به این معنی نیست که شما در حال تجربه عقده ادیپ هستید. بلکه باید برای تشخیص علت اصلی وضعیت خود اقدام کنید.

سخن آخر

در نظریه روانکاوی عقده ادیپ به عنوان میل به درگیری جنسی با والدین جنس مخالف و احساس رقابت همزمان با والدین همجنس تعریف می شود. این روند مرحله مهمی در روند رشد طبیعی است. صحبت با یک درمانگر با تجربه در مورد عقده ادیپ می تواند به شما کمک کند تا برنامه ای برای بررسی ریشه احساسات خود و شناسایی علت رفتار خود پیدا کنید.